OPIS OGÓLNY

Kosaciec, irys (Iris L.) rodzaj roślin należący do rodziny kosaćcowatych. Obejmuje co najmniej 311 gatunków.
Organem podziemnym jest najczęściej kłącze, czasem cebula. Liście zwykle mieczowate, czasem trawiaste, obejmujące pochwami pęd. Kwiaty wyrastające z pochwiastych podsadek, bardzo zróżnicowane w zależności od gatunku, barwne, we wszystkich kolorach z wyjątkiem czystej czerwieni, najczęściej fioletowe, niebieskie, żółte lub białe. Rośliny zwykle owadopylne, ale bywają również wiatropylne. Rozmnażają się wegetatywnie, przez przyrosty kłączy lub cebule przybyszowe, ale także generatywnie, z nasion, bo zapylają się na ogół łatwo i łatwo się krzyżują, czego skutkiem jest wytypowanie mieszańców.
Rodzaj charakteryzuje się ogromną różnorodnością i zdolnością przystosowania się do środowiska naturalnego. Są w nim rośliny o wysokości 5 cm., inne sięgają 150 cm., średnica kwiatów pewnych gatunków nie przekracza 2,5 cm., podczas gdy u innych dochodzi do 25 cm.; są gatunki rosnące w górach, na skałach, na pustyni, na nizinach, na terenach podmokłych czy wręcz w wodzie; są takie, które przystosowały się do gleb wapiennych, inne czują się doskonale na glebach kwaśnych; większość potrzebuje stanowisk słonecznych, ale wiele może rosnąć w półcieniu.
Irysy ogrodowe dzielimy na dwie duże grupy: irysy kłączowe i cebulowe.

Opis Kwiatu:

(wszystkie skróty zastosowane w opisie rośliny są skrótami AIS są nadawane przez hodowcę danej odmiany podczas rejestracji, poza skrótami nagród, barwę kwiatu określa hodowca)

przykład: ABSTRACT ART, Keppel 1990, M, 81 cm, żółty pomarańczowy, purpurowy,  różowe kropki,

Nazwa, Nazwisko hodowcy i rok wprowadzenia odmiany na rynek,  pora kwitnienia, wysokość pędu, opis barwy.

Pora kwitnienia oznaczona jest skrótem pochodzącym od angielskich określeń:

  • VE – bardzo wczesny,
  • E – wczesny,
  • EM – dość wczesny,
  • M – pełnia sezonu, okres szczytu kwitnienia,
  • ML – dość późny,
  • L – późny,
  • VL – bardo późny.
PODZIAŁ

Irysy bródowe

Grupa najpopularniejsza i w niej właśnie zrejestrowano, i rejestruje się ciągle, najwięcej odmian. Charakterystyczną cechą dla całej grupy jest występowanie bródki – gęstej szczoteczki włosków – na dolnych płatkach. Irysy bródkowe podzielono na sześć kategorii ogrodowych:

  • Miniaturowe niskie (MDB), wysokość 5-20 cm, kwiat 5-7,5 cm
  • Niskie (SDB), wysokość 21-40 cm, kwiat 5-10 cm
  • Pośrednie (IB), wysokość 41-70 cm, kwiat 9-12,5cm
  • Miniaturowe wysokie (MTB), wysokość 41-70cm
  • Rabatowe (BB), wysokość 41-70 cm, kwiat 10-13 cm
  • Wysokie (TB), wysokość 70-100 cm, kwiat 13-18 cm

Irysy osnówkowe

Wspólną cechą irysów należących do tej grupy jest rzadka, czasem z trudem zasługująca na tę nazwę bródka, ciemna plama wokół niej na dolnych płatkach, płatki często pokryte żyłkami lub kropkami. Irysy nosówkowe dzielimy na dwie kategorie ogrodowe:

  • Osnówkowe (AR)
  • Mieszańce osnówkowe (AB)

Irysy bezbródkowe

  • Grupa spuria (SPU)
  • Syberyjskie (SIB)
  • Japońskie (JI)
  • Irysy Luizjany (LA)
  • Kalifornijskie (CA) – Wybrzeża Pacyfiku (PCI)

Irysy cebulowe

Dzielimy je na cztery grupy:

    • Reticulata
    • Irysy angielskie
    • Irysy hiszpańskie
    • Irysy holenderskie

Podrodzaj Scorpiris

TERMIN SADZENIA

Lipiec, Sierpień

CHOROBY

Choroby wywoływane przez bakterie

Choroby wywoływane przez grzyby

Choroby wirusowe

Wciornastki
– drobne owady o barwie brunatnej (larwy są żółtawe i bezskrzydłe), które wysysają sok z liści i kwiatów. Efektem żerowania są jasne cętki na liściach, które połyskują srebrzyście.

SŁOWNIK

Barwy

Amoena

irys mający białą lub bladoniebieską kopułę i ciemniejsze niebieskie lub fioletowe dolne płatki ( postęp hodowli przyniósł następnie irysy biało – żółte, biało – różowe, biało – morelowe. Może zatem być amena żółta, morelowa czy brązowa),

Bicolor

irysy dwubarwne o różnych kombinacjach kolorów.

Bitone

dwa odcienie tego samego koloru.

Blend

kombinacja większej ilości barw.

Broken Colors – Irysy tygrysie

paski, centki na płatkach.

Halo

na jasnym tle płatków wystepuje obwódka, dobrze widoczna na płatkach dolnych.

Luminata

płatki przyprószone na niebiesko lub fioletowo, pocięte siecią jasnych żyłek,

Luminata – Plicata

Neglecta

połączenie jaśniejszej kopuły i ciemnego dołu w dwóch odcieniach niebieskiego,

Plicata

wzór składający się z drobnych kropek i kresek, zagęszczających się przy brzegach płatków i u ich nasady, w kolorze odmiennym niż jednolite tło.

Reverse Amoena

odwrotnośc amoeny.

Self

górne płatki i dolne mają ten sam kolor.

Wariegata

irysy mające żółtą lub złotą kopułę i czerwony lub brązowy dół.


•literatura: Lech Komarnicki – „Irysy”, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne , Warszawa 1993